قوانین شراب‌خانه و خودمختاری اخلاقی کانت

به‌عبارت‌دیگر، دروغ گفتن دکتر «لارچ» به شکل یک هدف خیرخواهانه عمل می‌کند. به اعتقاد مشفقانۀ دکتر «لارچ»، آرامش فکر و ذهن یتیم‌های جوان و آسیب‌پذیر، بسیار مهم‌تر از پیروی از قانون اخلاقی غیرعینی «هرگز دروغ نگو» از هر نوع آن است. یا: دروغ گفتن همیشه بد نیست. درواقع، دروغ گفتن، درصورتی‌که شرایط به‌گونه‌ای باشد که بیان حقیقت باعث ایجاد رنجش بی‌معنایی در افراد بی‌گناه شود، حتی خوب است.

همین مورد، احتمالاً در مورد دیگر موارد نقض قواعد اخلاقی و قوانین از پیش تثبیت‌شده توسط دکتر «لارچ» نیز مصداق دارد. او از «هومر ولز» یک پزشک معتبر و مجاز می‌سازد و با این کار تنها به مردمی کمک می‌کند که مستأصلانه نیازمند کمک هستند – بدون اینکه هیچ‌گونه آسیب و ضرری به باقی مردم برساند. او می‌داند که «هومر» درست به‌اندازۀ خودش صلاحیت دارد و امیدوار است که «هومر» درنهایت در یتیم‌خانه‌ای که اندک داوطلب‌هایی با تخصص و مهارت بالا را به خود جذب می‌کند و یا اصلاً چنین جذابیتی برای این افراد ندارد، از مهارت‌هایش به سود زنان و کودکان استفاده کند و برای این امیدواری خود دلایلی دارد. تا وقتی‌که مسئله، کمک مؤثر رساندن به افرادی باشد که در «سنت کلودز» زندگی می‌کنند، اینکه گواهینامه‌ها اصل هستند یا خیر، صرفاً هیچ ارتباط مهمی به قضیه ندارد.
به لحاظ موضوع اصلی بحث، یعنی سقط‌جنین، دکتر «لارچ» به‌روشنی [با این کار] بار درد جانکاه و رنج و عذاب الیم ذهنی را از دوش زنان برمی‌دارد و آسایش بلندمدت کودکان را ممکن می‌سازد. در جامعه‌ای که در آن، حاملگی‌های ناخواسته لاجرم منتج به عمل‌های جراحی وصله-پینه‌ای در پستوها می‌شود و در جامعه‌ای که در آن، کودکان ازنظر برخورداری از مراقبت و تربیت مناسب و صحیح با نامعلوم‌ترین سرنوشت ممکن مواجه هستند، غیرقانونی اعلام کردن عمل‌های سقط‌جنین به نظر، ظلم آشکار و مغایر با اخلاقیات است؛ و فیلم، این سؤال را مطرح می‌کند که آیا یک زن جوان مثل «رز رز» می‌باید مجبور به حمل کودکی شود که نتیجۀ زنای با محارم و تجاوز است؟ دکتر «لارچ» بنا بر تجربۀ روزمرۀ خود می‌داند که نظریه‌ای که از زبان قانون تثبیت‌شدۀ جامعه بیان می‌شود تا حد بسیار زیادی بر پایۀ تجاهل یا نوعی عدم اعتنای تعمّدی نسبت به رنج عظیمی است که این قانون تحت شرایط موردبحث ایجاد می‌کند.
در تمام طول تاریخ بشریت، قوانین، اغلب احمقانه، ظالمانه یا به طرز شرم‌آوری ناعادلانه بوده‌اند و ناقضان قانون از روی درکِ کامل از امری که در حال وقوع است، اغلب با شروع یک دوره یا عصر جدید، به‌عنوان پیشگامان و قهرمانان عرصۀ خود به شهرت رسیده‌اند. سرپرست «سنت کلودز» دلایل قاطعی برای مخالفت با قوانین علیه-سقط‌جنین زمان خود دارد و اگر تصور می‌کند که بیشتر افراد مطلع و متفکر درنهایت [و در شرایط ایمن] موافق با موضعی هستند که او برگزیده است، به‌هیچ‌عنوان به خطا نرفته است. با توجه به شرایطی که دکتر «لارچ» تحت آن با مشقّت کار می‌کند، درواقع می‌توان نقض قانون را به‌عنوان وظیفۀ مسلّم هر فرد بااخلاق و پیروی از قانون را برابر با بزدلی اخلاقی دانست (درست همان‌طور که یک شهروند مطیع-قانونِ هیتلری بودن اغلب نشانه‌ای از ضعف و زبونی اخلاقی و نه شهروندیِ ایدئال تلقی می‌شد). در رمان، دکتر «لارچ»، یکی از گزینه‌هایی که برای پُست او نامزد است را دقیقاً با این عبارات توصیف می‌کند: «یکی از همین بزدل‌های همیشگی که کاری رو می‌کنه که بهش می‌گن بکن، یکی از پزشکای محتاط و ترسوی معمول خودتون – یه شهروند مطیع قانون ناچیز که قطعاً به هیچ دردی نمی‌خوره.»
نام فیلم، «قوانین شراب‌خانه» است. این به معنای آن است که داستان ثانویۀ سیب‌چین‌ها و ارتباط آن‌ها با مقررات و قانون، دست‌مایۀ نوعی استعارۀ هدایت‌کننده به سمت داستان اولیه و اصلی دکتر «لارچ» و ارتباط او با قانون و اخلاق قرارگرفته است. اصلی‌ترین نکته‌ای که آقای «رز» در رابطه با مقررات شراب‌خانه مطرح می‌کند این است که این مقررات، بی‌ربط و نامناسب هستند چون توسط افرادی نوشته‌شده‌اند که در شراب‌خانه زندگی نمی‌کنند. بدیهی است که در اینجا موضوع اصلی، ایدۀ خودمختاری است: مردم نباید بر پایۀ مقرراتی زندگی کنند که به دست دیگران نوشته‌شده‌اند، بلکه باید مطیع مقرراتی باشند که خودشان برای خودشان وضع می‌کنند – مقرراتی بر پایۀ رضایت و عقلانیت خودشان. به‌عبارت‌دیگر، این، اصل روشنفکرانۀ (مربوط به دوران روشنگری) خودمختاری است که بخشی از فیلم که به دکتر «لارچ» می‌پردازد را به قسمتی از داستان که با سیب‌جمع‌کن‌های شراب‌خانه در ارتباط است، پیوند می‌دهد.
اینکه این اصل اساسی خودمختاری است که به‌عنوان والاترین ارزش در اخلاقیات «قوانین شراب‌خانه» معرفی می‌شود، به شکلی غیرمستقیم به‌واسطۀ این واقعیت که مقررات الصاق شده به ستون خوابگاه لزوماً در ذات خود بی‌معنا نیستند، مورد تأکید قرار می‌گیرد. سیگار کشیدن در رختخواب غالباً باعث آتش‌سوزی‌هایی می‌شود که جان افراد بی‌گناه را می‌گیرند و کار انداختن دستگاه سیب‌فشار در حال مستی می‌تواند در عین خطرناک بودن، به لحاظ ضرر و زیان‌های مواد اولیه نیز خسارت‌بار باشد. روی بام رفتن احتمالاً باعث خرابی توفال‌های سقفی می‌شود و سقوط از آن ارتفاع به خاطر مستی می‌تواند باعث صدمات و مرافعه‌های قانونی شود. به‌عبارت‌دیگر، احتمالاً حماقت و اتوریتاریانیسم پوچ و بی‌جهت دلیل نصب مقررات به ستون خوابگاه نیست. بااین‌وجود، اگر نگاه داستان «اروینگ» به این مقررات، «بیدادگرانه» و «بی‌ربط» است، پس معقول بودن نگرش سیب‌جمع‌کن‌ها را تنها می‌توان بر مبنای این اصل دموکراتیک درک کرد که هیچ شخص یا گروهی هرگز نباید ملزم به زندگی کردن طبق مقرراتی شود که توسط خودش یا خودشان وضع نشده‌اند یا با آن موافق نیستند. حتی مقررات معقول نیز درصورتی‌که بدون در نظر گرفتن رضایت مردم بر آن‌ها تحمیل شوند، خوب نیستند.
روشن است که این روند داستان، اشاره‌هایی به قوانین مخالف با سقط‌جنینی دارد که در دهۀ 1940 جاری بودند. این قوانین به دست قانون‌گذاران تقریباً منحصراً مرد تصویب‌شده بودند و سپس بر آن بخش از جامعه تحمیل شدند که مجبور به تحمل بار پیامدهای اصلی اجرای قوانین توسط آن‌ها بودند.
اشاره به این نکته هم خالی از لطف نیست که عدم اعتنای خدمه و کارکنان شراب‌خانه به مقررات این مکان، لزوماً به معنای بی‌مسئولیتی یا قانون‌گریزی آن‌ها نیست. وقتی در جریان سال اول داستان، یکی از کارگرها، رفتار غیرمسئولانه و زیانباری را از خود نشان می‌دهد و ته‌سیگارش را داخل خیساندۀ مالت می‌اندازد، آقای «رز» برخورد تند و خشنی با او می‌کند و درنهایت مطمئن می‌شود که این کارگر به خصوصش دیگر در باغ سیب کار نمی‌کند؛ و وقتی آقای «رز» در پایان داستان با رفتار غیرموجه و نابخشودنی خود نسبت به دخترش و رنجی که بر او وارد کرده است، به‌طور منطقی مواجه می‌شود، خود را با همان شدّتی مجازات می‌کند که احتمالاً قانون رسمی کشور چنین می‌کرد. کارگرهایی که برای مادر «والی» کار می‌کردند، نه دار و دسته‌ای از قانون‌شکن‌های بی‌پروا، بلکه گروه مستقل و خودمختاری بودند که اساساً برای معقول و عادلانه عمل کردن، نیازی به هیچ حکومت و نظارت خارجی‌ای نداشتند.
ایدۀ خودمختاری به شیوه‌های ماهرانه‌تر دیگری نیز در قلب داستان قرار داده می‌شود. هم دکتر «لارچ» و هم «هومر» دوست دارند برای پسرهای یتیم‌خانه، داستان «دیوید کاپرفیلدِ» «چارلز دیکنز» را بخوانند – به‌خصوص عبارات سنگین ابتدای رمان را: «آیا من باید به قهرمان زندگی خودم بدل شوم، یا اینکه این جایگاه را شخص دیگری باید تصاحب کند، این پسرها باید نشان دهند.» قهرمان داستان، شخصیت اصلی آن و مهم‌ترین بازیگر آن است. اگر در جریان داستان، این شخصیت مرکزی، هیچ تصمیم به‌واقع جدی و قاطعی نگیرد، اگر ضعیف و منفعل باشد و تنها به دیگران و رویدادهای خارجی واکنش نشان دهد و در پایان در به دست گرفتن کنترل زندگی خود عاجز باشد، پس کاراکتر مرکزی چنین داستانی یک قهرمان اصیل و واقعی نیست. در چنین شرایطی، شخص یا عامل دیگری به‌جز شخصیت اصلی داستان، این نقش را به عهده می‌گیرد، شخص یا عامل دیگری که تمام تصمیمات مهم را می‌گیرد و باکفایت و کاردانی، کنترل زندگی قهرمان شکست‌خورده را به دست می‌گیرد. درواقع، بیشتر رمان‌های کلاسیک، به‌دوراز تنشی جریان دارند که بین تلاش شخصیت اصلی برای تبدیل‌شدن به قهرمان زندگی خودش و شکست احتمالی آن تلاش وجود دارد.
تبدیل‌شدن به قهرمان زندگی خود، دقیقاً همان تبدیل‌شدن به یک فرد خودمختار و مستقل است. تصمیماتی که «هومر» در پایان فیلم می‌گیرد، هم او را به قهرمان زندگی خودش تبدیل می‌کند و هم شخصیت او را به‌نوعی فرد بالغ خودمختار مثل شخصیتی که دکتر «لارچ» داشت، تغییر می‌دهد. در تمام مراحل بالغ شدن «هومر»، موضوع سقط‌جنین همواره برای او یک سؤال باقی‌مانده بود. او اعتراضی به اجرای عمل جراحی دکتر «لارچ» نمی‌کرد، چون به‌روشنی می‌دید که استادش با این کار به مردم درمانده و نیازمند کمک می‌کند؛ اما از طرفی نمی‌توانست خودش را مجاب به انجام همین کار کند، زیرا می‌دانست یک جنین تا چه حد زیادی می‌تواند شبیه به یک بچۀ یتیم باشد. مواجهۀ او با مورد «رز رز» او را از مرداب احساسات دووجهی‌اش بیرون کشید و او را به سمت یک تصمیم‌گیری اساسی سوق داد. «هومر» با گرفتن این تصمیم و با اجرای عمل سقط‌جنین، یک مسئولیت بزرگ سالانه – خودمختاری اخلاقی خود – را برای خودش فرض قرارداد. او همچنین با این کار، نقطۀ پایانی بر سال‌ها سرگردانی و رشد خودش گذاشت: او آگاهانه جایگاهش در زندگی را معین کرد و به‌این‌ترتیب خود را به‌عنوان قهرمان اصیل داستان خودش تعریف کرد.
شاید برخی از بینندگان «قوانین شراب‌خانه» در رابطه با این بحث که موضع فلسفی دکتر «لارچ» یک موضع «کانتی» است، مردد باشند. «کانت»، در یکی از مباحثات کمتر معقول خود، نه‌تنها بیان می‌کند که شخص، هرگز نباید تحت هر شرایطی دروغ بگوید، حتی اگر بیان حقیقت از جانب او موجب آسیب رسیدن به مردم بی‌گناه باشد، بلکه به‌طورکلی به‌عنوان معلم اخلاق متعصبی شناخته می‌شود که مدافع پیروی از قوانین اخلاقی، مثل چرخ‌های ساعت (منظم و خودکار) است. برعکس، دکتر «لارچ» چندان به مقررات اهمیتی نمی‌دهد؛ رویکرد او نسبت به تصمیمات اخلاقی توسط ملاحظات دلسوزانه و نیازهای موقعیتی هدایت می‌شود. تأکید مکرر او بر «به‌دردبخور بودن» حتی می‌تواند مبیّن این باشد که او به لحاظ فلسفی به‌نوعی سودگرایی است که بیشتر از هر چیز به عواقب عملکردهای اخلاقی – و تأثیر آن‌ها بر خوشبختی یا بدبختی مردم – فکر می‌کند. گرچه، دکتر «لارچِ» قلباً اخلاق‌مدار یک معلم اخلاق از نوع معمول آن نیست – فردی که از قوانین اخلاقی پیروی و آن‌ها را تکریم می‌کند و این را راهی برای بااخلاق بودن می‌داند.
هرچند درست است که دکتر «لارچ» دارای ویژگی‌های خاصی نیست که به‌طورمعمول خصیصۀ اخلاق‌گرایان کانتی است، اما بااین‌وجود، نمایندۀ آن چیزی است که اساسی‌ترین تفکر «کانت» به شمار می‌رود: پافشاری بر خودمختاری اخلاقی و مسئولیت شخصی. «کانت» یک متفکر دوران روشنگری است و تعریف او از تنویر افکار (و روشنفکری) به‌عنوان «رهایی از قیمومیت خود-کرده» بیانگر آن است که افراد بالغ، از عقل و درایت خود در گرفتن تصمیمات اخلاقی استفاده می‌کنند – به‌جای آنکه صرفاً از قانون پیروی کنند، خود را با عقیدۀ عمومی و رایج تطبیق دهند، یا احکام وعظ‌شده توسط قدرت‌ها را رعایت کنند. دکتر «لارچ» در «قوانین شراب‌خانه» به‌واسطۀ به چالش طلبیدن جسورانۀ قانون و عقاید عمومی – نه با بی‌پروایی و دلبخواهی، بلکه بعد از تفکر عمیق و دقیق در مورد واقعیت‌های مرتبط و راه‌های ممکن – یک «کانتی» است. او درواقع الگوی استقلال و خودمختاری اخلاقی‌ای است که «کانت» پیش‌تر از این در فلسفۀ عصر روشنگری خود آن را متصور شده بود.