امرسون، زندگی در لحظه و بی‌زمانی

او، مانند بیشتر فلاسفۀ قائل به فلسفۀ ماوراءالطبیعۀ نیوانگلند، طرفدار آرمان‌های ترقی‌خواهانۀ سیاسی بود و در این راه فعالیت می‌کرد: از طرفداران براندازی نظام بردگی حمایت می‌کرد، به خلع ید چروکی‌ها* از سرزمین‌های آبا و اجدادی‌شان معترض بود، با «مارگارت فولر»، یکی از اولین فمینیست‌ها، همکاری داشت و صمیمانه از جنبش‌های بی‌شماری که در جهت اصلاح نظام اجتماعی و آموزش فعالیت می‌کردند، جانب‌داری می‌کرد. «امرسون» در مقام نویسنده، نه‌تنها در ایالات‌متحده بلکه در اروپا نیز بسیار موفق بود. (برای مثال، «نیچه» یکی از اولین و همیشگی‌ترین ستایشگران او بود.) او تا پایان عمر خود، به‌عنوان مرد اول علم و ادب آمریکا شناخته می‌شد؛ افراطی‌گری تفکر او دیگر با ایدۀ مردی که آمده بود تا یک بینش فلسفی بنیادین را به جامعۀ آمریکا ارائه کند، در تعارض قلمداد نمی‌شد.

«اتکای به خود» که در سال 1841 منتشر شد، شاید مهم‌ترین و مشهورترین مقالۀ «امرسون» باشد. درون‌مایۀ اصلی آن، مفهوم قاطع و صریح استقلال ذاتی و کمال فردی است، مفهومی که توصیف «امرسون» به‌عنوان شاخص‌ترین فیلسوف مکتب اصالت‌ فردی آمریکایی را به بهترین شکل توجیه می‌کند. موضوع فرعی این مقاله، مفهوم زندگی کردن در زمان حال، یا بی‌زمانی و جاودانگی است – که همان‌طور که خواهیم دید، بخش بسیار مهمی از ایدۀ اتکای-به-خود افراطی است.
یکی از نشانه‌های مهم کمال فردی، طبق ایدۀ «اتکای به خود»، شهامت فرد برای اعتماد به بینش‌ها و ادراکات درونی خود و نه تعاریفی که توسط مؤلفین صاحب‌نام و مقامات رسمی و شناخته‌شده ارائه‌شده‌اند، است:

به خود باور داشتن، باور به این‌که آنچه برای تو و در قلب شخص تو صواب است، برای تمامی انسان‌ها صواب است، – این نبوغ است. اعتقاد قلبی و پنهان خود را بر زبان بیاور و ببین که [آن اعتقاد] یک حس جهانی است؛ چراکه درونیات در موعد مقرر به بیرونیّات بدل می‌شوند و اولین تفکر ما به‌واسطۀ نفخات صور روز رستاخیز به ما برگردانده می‌شود. چونان صدای ذهن با این تفکرات آشناست که والاترین ارزشی که به «موسی»، «افلاطون» و «میلتون» نسبت می‌دهیم، همان است که آن‌ها با نادیده انگاشتن کتاب‌ها و سنت‌ها و بیان، نه آنچه مردمان، بلکه آنچه خود فکر می‌کردند، از خود باقی گذاشتند … به خودت اعتماد کن – هر قلبی آن سیم آهنین را به لرزه درمی‌آورد*.

*اشاره به دیاپازنی که در واکنش با معیاری معین مرتعش می‌شود. کنایه از آنکه وقتی فرد به خودش ایمان داشته باشد، همواره از اعمالی که انجام می‌دهد راضی و خشنود است. م.

«امرسون»، مطلب به مطلب، کم‌جرئتی یا کم‌رویی فراگیری را به‌شدت مورد نکوهش قرار می‌دهد که انسان‌ها را بر آن می‌دارد تا با تشویش و اضطراب به دنبال چیزهایی باشند که دیگران فکرش را می‌کنند و به دنبال مفاهیم قدیمی‌ای باشند که گذشتگان آن‌ها را مقدس و مشروع شمرده‌اند و در برخی موارد تفکرات شخصی فرد را به‌عنوان گناه یا انحراف، محکوم می‌کنند. اساساً فرد به-خود-متکی می‌باید به مقابله با دو نیرویی برخیزد که تمایل به براندازی پیشرفت و قدرت کامل او دارند: جامعه و سنت. «امرسون» با احترام به جامعه می‌نویسد: «جامعه در هر جای دنیا، در مقام دسیسه علیه مردانگی و شجاعت تک‌تک شهروندان خود است. … فضیلتی که بیشترین خواهان را دارد، همرنگی با جماعت است. این فضیلت نه دوستدار واقعیات و نه خالقان (مبتکران)، بلکه مدافع نام‌ها و رسومات است … هرکسی که لاجرم انسان است، باید یک ناپیرو (کسی که همرنگ جماعت نباشد) باشد.»
بیزاری «امرسون» نسبت به جامعه و اصرار او بر اینکه تمامی ارتباطات اجتماعی می‌باید شدیداً و اساساً شخصی باشند، گاهی تا جایی پیش می‌رود که منتج به نوعی ردّ آزادی‌خواهانۀ همبستگی و اتحاد اجتماعی به‌طورکلی و انکار صدقات اقتصادی به‌طور خاص می‌شود. «مضافاً اینکه، آن‌چنان‌که یک مرد خوب این روزها این کار را انجام می‌دهد، با من از وظیفه‌ و تعهدم برای سروسامان دادن به اوضاع تمامی فقرا حرفی نزنید. مگر آن‌ها فقرای من هستند؟ من به شما بشردوستان احمق می‌گویم که من با اکراه تمام آن یک‌دلاری، آن ده سنتی، آن یک سنتی را به چونان انسان‌هایی می‌دهم که هیچ تعلقی به من ندارند و من هم هیچ تعلقی به آن‌ها ندارم.»
«امرسون» با احترام به سنت تصدیق می‌کند:

هرگاه ذهنی پاک و ساده باشد و یک حکمت الهی را دریافت کند، داشته‌های قدیمی رنگ می‌بازند، – وسایل، معلمین، متون، معابد فرومی‌ریزند؛ این حکمت الهی در زمان حال حی و حاضر است و گذشته و آینده را به خود و به همین ساعتی که در آن است جذب می‌کند. همه‌چیز در ارتباط با آن مقدس می‌شود – هر یک درست به‌اندازۀ دیگری؛ بنابراین اگر شخصی ادعا کند که خداوند را می‌شناسد و از زبان او سخن می‌گوید و شما را تا عبارت‌پردازی ملتی در گذشتۀ دور و در جهانی دیگر که حالا با خاک یکی شده‌اند، به عقب برگرداند، او را باور دارید یا خیر؟ آیا دانه و میوۀ بلوط بهتر از درخت بلوطی است که شکل تمام و کمال آن است؟ آیا پدر یا مادر بهتر از فرزندی است که حیات عمل‌آمده و کامل خود را در وجود او ریخته است؟ ازچه‌روست پس این ستایش و پرستش گذشتگان؟ قرن‌ها توطئه‌گرانی علیه تقدس و قدرت مطلقۀ روح هستند … و تاریخ نوعی اهانت و به‌نوعی زخم و جراحت است اگر چیزی جز حکایت شادمانه یا تمثیلی از بودن و شدن من باشد. … اما انسان درنگ می‌کند (امور را به تعویق می‌اندازد) یا به خاطر می‌آورد؛ او در زمان حال زندگی نمی‌کند، بلکه با چشمانی که به عقب خیره‌اند، بر گذشته تأسف می‌خورد، یا بی‌اعتنا به ثروتی که او را احاطه کرده است، روی نوک پنجه‌های پایش می‌ایستد تا به آینده بنگرد. او مادامی‌که خودش نیز با طبیعت فعلی‌اش، ورای زمان، زندگی کند، نمی‌تواند خوشحال و قوی باشد.

به‌عبارت‌دیگر، زندگی کردن در زمان حال، به همان اندازه بخشی از بودنِ خویشتن خویش است که مقاومت در برابر تعدی و تجاوز جامعه تا حدی آن را شکل می‌دهد. در لحظه بودن (حالا و اینجا بودن) در کامل‌ترین معنای خود آن عاملی است که نیرومندی و قدرت‌ خلاقانه را در اختیار یک نفس واحد و مستقل قرار می‌دهد و رها کردن خویشتن فرد بدون ملاحظه و توجه به جریان زمان و تغییراتی که به بار خواهد آورد، همان بی‌زمانی و جاودانگی بی‌وزنی است که یک وجود سالم دربرگیرندۀ آن است:

تنها [نفس] زندگی است که سودمند است و نه عمری که زندگی‌ کرده‌ایم. قدرت در آنِ آرمیدن متوقف می‌شود؛ در لحظۀ انتقال از حالتی در گذشته به حالتی جدید، در حرکت ناگهانی خلیج، در پرتاب پیکان به سمت یک هدف، مقیم است. این حقیقتی است که جهان از آن بیزار است، از شدنِ روح؛ چراکه این حقیقت برای همیشه گذشته را از اعتبار می‌اندازد، تمامی ثروت‌ها را به فقر بدل می‌کند، هر شهرتی را به رسوایی می‌کشاند، از قدیسان افرادی دغل‌باز می‌سازد و مسیح و یهودا را با یک نگاه برابر به کناری می‌گذارد.

ازآنجاکه «امرسون» خودش را به‌نوعی یک «کانتی» به‌حساب می‌آورد، توجه به تفاوت مهمی که او را از اسلاف آلمانی‌اش متمایز می‌کند، بسیار حائز اهمیت است. این تفاوت در دو تعریفی است که دو فیلسوف موردبحث از نفس دارند. در نظر «کانت»، نفس صادق و درونی‌ترین خویشتن، عقل محض است – عقلی عاری از تمامی عناصر احساسی، ادراکی و فیزیکی. «کانت»، از این منظر، رو در روی سنت «افلاطون»، «دکارت» و دیگر ایدئالیست‌های صریح‌البیان قرار داشت. «امرسون»، به‌عنوان نمونه‌ای از یک رمانتیک، عقل را در بطن نفس نمی‌بیند، بلکه «انگیزش خودبه‌خودی»، «ادراک درونی»، یا «غریزه» را نقطۀ محوری نفس قلمداد می‌کند. «امرسون» به ظرفیت‌های غیر-عقلانی بشر بسیار بیشتر از تجزیه‌وتحلیل‌ها یا استدلال‌های مستقل و عاری از تعصب اعتماد و باور دارد:

نفس بومی چیست که یک اتکا و اعتماد جهانی را می‌توان بر مبنای آن استوار کرد؟ طبیعت و قدرت آن ستارۀ علم-ستیزِ بی‌تناقض و عاری از عناصر محاسبه‌پذیر که در صورت ظهور کوچک‌ترین و کم‌اهمیت‌ترین نشانی از استقلال، پرتویی از زیبایی را حتی به بطن اعمال ناچیز و ناخالص هم می‌تاباند، چیست؟ این پرسش‌ها ما را، هم‌زمان با جوهرۀ نبوغ، به آن منبعی از فضیلت و به آن منبعی از زندگی رهنمون می‌شود که آن را «انگیزش خودبه‌خودی»، یا «غریزه» می‌نامیم. ما این خرد ابتدایی را «ادراک درونی» می‌نامیم و این در حالی است که تمامی آموزه‌های پسایند در حکم ادراکات اکتسابی (تعالیم) هستند. در این نیروی ژرف، یعنی آخرین واقعیتی که هیچ تحلیلی نمی‌تواند ورای آن پیش رود، همۀ چیزها اصل و مبدأ مشترک خود را می‌یابند.